Τα Θεοφάνεια ή Επιφάνεια, αλλά και Θεοφάνια ή Φώτα όπως λέγονται, εορτάζονται στις 6 Ιανουαρίου, σε ανάμνηση της Βάπτισης του Ιησού Χριστού στον Ιορδάνη ποταμό, από τον Άγιο Ιωάννη τον Πρόδρομο ή Βαπτιστή.
Το όνομα Θεοφάνεια, σημαίνει φανέρωση - αποκάλυψη του Θεού και αναφέρεται, σύμφωνα με τις Γραφές, στην φανέρωση της Αγίας Τριάδας που έγινε κατά την Βάπτιση του Χριστού.
Κατά τις ευαγγελικές περικοπές, στις αρχές του 30ου έτους της ηλικίας του Ιησού, ο Ιωάννης ο Πρόδρομος, ο επονομαζόμενος στη συνέχεια Βαπτιστής, βρίσκεται στην έρημο, ασκητεύοντας και κηρύττοντας το βάπτισμα μετανοίας.
Λίγο πριν ο Ιησούς να ξεκινήσει τη διδασκαλία του, ο Ιωάννης ο Πρόδρομος εγκατέλειψε την έρημο και εγκαταστάθηκε στις όχθες του Ιορδάνη ποταμού.
Εκεί συνέχιζε το κήρυγμα για την έλευση του Σωτήρα, καλώντας τους ανθρώπους να μετανοήσουν και συγχρόνως βάπτιζε πολλούς από αυτούς, που έρχονταν να τον ακούσουν.
Στον Ιορδάνη πήγε και τον συνάντησε ο Χριστός και όταν ο Ιωάννης ο Βαπτιστής τον είδε, είπε: «Ίδε ο αμνός του Θεού, ο αίρων την αμαρτίαν του κόσμου».
Ο Ιησούς Χριστός του ζήτησε να Τον βαπτίσει, μα ο Άγιος, αναγνωρίζοντάς Τον, αρνήθηκε λέγοντας ότι ο ίδιος έχει ανάγκη να τον βαπτίσει Εκείνος και ότι αυτός δεν τολμά να Τον βαπτίσει.
Ο Ιησούς, του είπε ότι έτσι πρέπει να γίνει, για να εκπληρώσει κάθε εντολή του Θεού και να εκπληρωθεί η θεία οικονομία για την σωτηρία του ανθρώπου.
Τότε ο Άγιος Ιωάννης ο Πρόδρομος, βάπτισε τον Ιησού Χριστό στα νερά του Ιορδάνη ποταμού.
Τη στιγμή της Βάπτισης κατέβηκε από τον ουρανό το Άγιο Πνεύμα υπό μορφή περιστεράς στον Ιησού, ενώ ταυτόχρονα ανοίχθηκαν οι ουρανοί και ακούσθηκε η φωνή του Θεού Πατέρα, που έλεγε ότι:
«Ούτος εστίν ο Υιός μου ο αγαπητός εν ω ευδόκισα». «Αυτός είναι ο Υιός μου ο αγαπητός» με τον οποίο θα γίνει η σωτηρία των ανθρώπων.
Φανερώνονται έτσι, τα τρία πρόσωπα της Αγίας Τριάδος και επιπλέον με την εμφάνιση του Αγίου Πνεύματος πάνω από τον Ιησού, δεν αφήνεται περιθώριο σε κανέναν απ' τους παρευρισκόμενους, να θεωρήσει λανθασμένα ότι ο Μεσσίας είναι ο Ιωάννης ο Πρόδρομος και όχι ο Ιησούς Χριστός.
Ακόμη ο άγιος Δαμασκηνός αναφέρει ότι το Άγιο Πνεύμα εμφανίστηκε με μορφή περιστεράς επειδή όπως περιστέρι είχε δείξει στον Νώε το τέλος του κατακλυσμού, έτσι τώρα με την Βάπτιση του Χριστού και την εμφάνιση του Αγίου Πνεύματος "εν είδει Περιστεράς" μπαίνει τέλος στον κατακλυσμό των αμαρτιών.
Κοντάκιο:
''Επεφάνης σήμερον τη οικουμένη και το Φως Σου Κύριε εσημειώθη εφ΄ ημάς εν επιγνώσει υμνούντας Σε. Ήλθες εφάνης το Φως το απρόσιτον ''
Τέλος με την Βάπτιση του Κυρίου μας στον Ιορδάνη ποταμό αγιάζονται τα ύδατα.
Απολυτίκιο:
«Εν Ιορδάνη βαπτιζομένου σου Κύριε, η της Τριάδος εφανερώθη προσκύνησις του γαρ Γεννήτορος η φωνή προσεμαρτύρει Σοι, αγαπητόν Σε Υιόν ονομάζουσα και το Πνεύμα εν είδει περιστεράς εβεβαίου του λόγου το ασφαλές.
Ο επιφανείς Χριστέ ο Θεός, και τον κόσμον φωτίσας, δόξα Σοι.»
